دو روی سکه کمک‌های بین‌المللی یا توسعه کاتالیزوری

توضیحات

موضوع کمک‌های توسعه‌‌‌ بین‌المللی، که از آنها با عنوان «کمک‌های بلاعوض» نیز نام برده‌‌‌ می‌شود، از جمله موضوعاتی است که جایگاه ثابتی را در مباحث مربوط به «توسعه» به خود اختصاص داده است. با این حال، نگرش‌‌ها در مورد نقش و نحوه تأثیرگذاری این کمک‌ها، در طول زمان، دستخوش تغییر و تحولات گسترده‌‌‌ای گردیده است. در نتیجه، تئوری‌های مربوط به توسعه‌‌‌ بین‌المللی نیز به واسطه تغییر جایگاه کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی دچار تحولات گسترده‌‌‌ای گردیده‌‌‌‌‌اند. در حالیکه، در دهه‌های نخستین پس از جنگ جهانی دوم، نیاز کشورهای کم درآمد به کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی برای تحریک و تقویت توسعه اقتصادی و اجتماعی این کشورها، امری پذیرفته شده و معقول قلمداد‌‌‌ می‌شد، اما طی سالهای اخیر، تردیدهایی جدی در زمینه ماهیت و خاصیت این کمک‌‌ها و همچنین تأثیر‌گذاری آن بر امر توسعه، مطرح گردیده است، به گونه‌‌‌ای که نظریاتی متفاوت و گاه متناقض در این زمینه از سوی کارشناسان مطرح شده است و در این میان، مباحثی چون ژئوپولوتیک بودن کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی، مشروط بودن کمک هاو ماهیت حقیقی برنامه‌های مرتبط با کمک‌های‌‌ بین‌المللی، از سوی کارشناسان و صاحب نظران مورد بحث قرار گرفته است.

یان پرانک، در مقاله‌‌‌ای تحت عنوان «کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی به عنوان کاتالیزور» در شماره سپتامبر 2001 نشریه «توسعه و تحول»‌‌‌ می‌نویسد:

«کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی، محرک اصلی توسعه نیستند و چه بسا که گاهی در مسیر توسعه، خلل نیز ایجاد کنند. مسأله اصلی، اینجاست که برای استفاده اصولی و بهینه از کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی به عنوان عامل توسعه پایدار و موفق،‌‌‌ می‌بایستی حاکمیت را بر اساس شرایط، تعدیل کرد، شرایطی که تحقق آن بدون کمک عوامل خارجی میسر نخواهد بود. بنابراین،کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی را باید در وهله اول به عنوان یک «کاتالیزور» و سرعت بخش تحول مورد استفاده قرار داد، یعنی فاکتوری که به ایجاد و گسترش سایر منابع تحول ساز کمک‌‌‌ می‌کند و ظرفیت‌های داخلی را تقویت‌‌‌ می‌کند و علاوه بر آن، اختلافات اجتماعی ناشی از توسعه‌های ناپایدار را نیز حل‌‌‌ می‌نماید، آنچه در این میان، بیش از همه مورد نیاز است، توجه خاص به سیاست‌های کلان اقتصادی، هارمونی اجتماعی، ثبات سیاسی و صلح، به عنوان پیش شرط‌های رشد اقتصادی و توسعه‌‌‌ می‌باشد. (پرانک، 2001-627-628)

کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی به عنوان کاتالیزور به وسیله یکی از صاحب نظران مطرح در زمینه توسعه و کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی نوشته شده است که بیش از سیزده سال به عنوان وزیر توسعه در کابینه‌های مختلف هلند بین سالهای 1974 تا 1998، مشغول فعالیت بوده و دیدگاه‌های جالبی را در زمینه کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی، ارائه نموده است. در نتیجه،  کوشش شده تا مجموعه‌‌‌ای از مقالات و دیدگاه‌های گوناگون در زمینه کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی را در پاسخ به مقاله پرانک، تهیه و تدوین شود که حاصل کار همین کتابی است که هم اکنون در دست دارید. در این میان، عرصه‌‌‌ای آماده شد که در آن، یان پرانک و سایر نویسندگان و کارشناسان حیطه کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی توانستند به دفاع از دیدگاه‌‌ها و عقاید خود بپردازند و این مسأله را از ابعاد و نظری و سیاسی مورد بررسی و کنکاش قرار دهند. علاوه بر این، ما کوشیدیم تا موضوع کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی و توسعه را پس از وقوع حملات تروریستی یازدهم سپتامبر 2001 نیز مورد بررسی قرار دهیم، که نتیجه کار، مجموعه‌‌‌ای شد از عقاید، نظریات و تفاسیر گوناگون و متنوع حول محور کارآمدی کمک‌های توسعه‌‌‌ای و تبیین پیچیدگی‌‌ها و ابعاد مختلف آن. در حالیکه بیشتر کارشناسان و صاحب‌نظران بر سر این موضوع که کمک‌های‌‌‌ بین‌المللی، در قالب کنونی شان فاقد کارایی و تأثیر‌گذاری کافی هستند اتفاق نظر دارند، اما هر کدام از آنها، استدلالات و پیشنهادات متفاوتی را در زمینه تجدید نظر و تغییر ساختارها و سازمانهای مرتبط با این کمک‌‌ها و متحول سازی روابط میان آنها، مطرح‌‌‌ می‌سازند و از دریچه‌‌‌ای ویژه به مسأله کمک‌های توسعه‌‌‌ای‌‌‌ می‌نگرند.

با توجه به این حساسیت و حسن نظر کارشناسان و صاحب نظران و وجود عقاید و دیدگاه‌های گوناگون و متفاوت در این زمینه تصمیم بر آن شد تا این مقالات و تفاسیر در قالب یک کتاب واحد به خوانندگان عرضه شود یکی از نویسندگان مقالات فراهم آمده در این کتاب،‌‌‌ می‌نویسد: «کمک‌های توسعه‌‌‌ای، سر منشأ و خاستگاه مباحث و ایده‌های گوناگون و متنوعی است که در زمینه تئوری‌های توسعه طی 60 سال اخیر، مطرح شده‌‌‌‌‌اند (امریج، صفحه 36) ما امیدواریم که این کتاب بتواند به تکمیل و تقویت این مباحث، کمک در خور توجهی نموده و بر اهمیت و جایگاه آن در مباحث روز جهان بیافزاید.